Οι οιμωγές των προσφύγων που ναυαγούν στη Μεσόγειο θα μπορούσε να είναι σε μια παράξενη αντιστροφή οι ιαχές του θριαμβεύοντος καπιταλισμού στην Αφρική. Άλλωστε η Αφρική είναι η τελευταία και μόνη ήπειρος του πλανήτη που απέμεινε προς ανάπτυξη ή καταστροφή για τον ή ιμπεριαλιστικό καπιταλισμό. Πραγματικά οι οικονομικές στατιστικές δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας: ο καπιταλισμός αναπτύσσεται ραγδαία στην Αφρική. Εκεί συρρέουν αμερικάνικα, ευρωπαϊκά, κινέζικα και λοιπά κεφάλαια. Εκεί οι πολυεθνικές. Και βεβαίως οι ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, οι ανταγωνισμοί, οι εμφύλιοι πόλεμοι, οι εθνοκαθάρσεις, οι φυλετικές και θρησκευτικές σφαγές.

Και πώς να αποφύγεις τον πειρασμό να μιλήσεις για τις ΗΠΑ, για την εξέλιξή της σε Αυτοκρατορία του Χάους, για τις επεμβάσεις της στη Λιβύη, στη Σομαλία, στο Σουδάν σε τόσες ακόμα Αφρικανικές χώρες μα και στη Συρία, το Ιράκ, το Κόσσοβο, την Ουκρανία και αλλού. Παντού όπου επεμβαίνουν πια (μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ) οι ΗΠΑ, προκαλούν χάος, εμφύλιους πολέμους, οικονομική καταστροφή, πείνα, προσφυγιά, φασισμό στις χριστιανικές χώρες, τζιχαντισμό στις μουσουλμανικές. Εννοείται πως τις ΗΠΑ συνδράμουν και ακολουθούν στις ενέργειές τους στον έναν ή τον άλλο βαθμό, ανάλογα με τα συμφέροντά τους, και οι νατοϊκοί σύμμαχοί τους. Για τις χώρες της ΕΕ μιλάμε που όπως είπε και η βοηθός υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ Βικτώρια Νούλαντ: «ποιος τη γ…. την ΕΕ».

Μια σημαντική πτυχή των μεταναστευτικών ροών προς τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες έχει να κάνει με την κάλυψη του πληθυσμιακού ελλείμματος της Ευρώπης. Κάθε χρόνο τα τελευταία χρόνια ένα εκατομμύριο άνθρωποι περίπου προστίθενται στον πληθυσμό της ΕΕ και αυτοί δεν προέρχονται από την αύξηση των γεννήσεων. Η γεννητικότητα στην Ευρώπη είναι για πολλά χρόνια κάτω από τα 2,1 παιδιά ανά γυναίκα (που είναι το αριθμητό όριο αναπλήρωσης των πληθυσμών, το όριο του σταθερού πληθυσμού). Συγκεκριμένα πριν την κρίση η ευρωπαϊκή γεννητικότητα ήταν στο 1,6 και λόγω της κρίσης έπεσε πιο χαμηλά.

Εκείνο που αποφεύγουν να αναρωτηθούν και να εξηγήσουν οι διανοούμενοι απολογητές του καπιταλισμού είναι τα αίτια της υπογεννητικότητας και της υπογονιμότητας. Κι όμως την εξαθλίωση του προλεταριάτου την περιέγραφε και την εξηγούσε ο Μαρξ πριν από 150 χρόνια. Στις μέρες μας πτυχή και δείκτης της εξαθλίωσης των εργαζομένων είναι η αδυναμία αναπαραγωγής της εργατικής τάξης. Γιατί η γέννηση, η ανατροφή, η εκπαίδευση των παιδιών καθορίζονται από τις ευρύτερες κοινωνικές συνθήκες και αυτές αναδεικνύουν σε καθοριστική παράμετρο την οικονομία για την απόκτηση παιδιού. Δηλαδή το κόστος ανατροφής και εκπαίδευσης του παιδιού έχει εκτιναχθεί σε τέτοια ύψη που δεν αντέχουν τα πορτοφόλια των ανέργων, των μεροκαματιάρηδων και των μισθοσυντήρητων!

Προκύπτει με αδήριτη λογική αναγκαιότητα: Όταν ο εργαζόμενος αναγκάζεται να πουλήσει την εργατική του δύναμη χαμηλότερα από την αξία της, όταν δεν παίρνει τόσα χρήματα ή παροχές ώστε να εξασφαλίσει στα παιδιά του τουλάχιστον την ανατροφή, φροντίδα, περίθαλψη, εκπαίδευση που επιβάλλουν οι κοινωνικές συνθήκες, όταν, απλουστευτικά μιλώντας, το κόστος ζωής μιας εργατικής οικογένειας γίνεται μεγαλύτερο από τα έσοδά της, τότε, η αναπαραγωγή της εργατικής τάξης είναι ανεπαρκής σε ποσότητα και ποιότητα.

Αλλά και πέρα από τα άτομα και το σύστημα (ως κράτος, ως επιχειρήσεις, ως αστικό δίκαιο, ως κοινωνικό κράτος κλπ) θεωρεί το κόστος ανατροφής και εκπαίδευσης των νέων ως μη αποδεκτή δαπάνη! Το λεγόμενο μάλιστα νεοφιλελεύθερο κράτος λέει στους λαούς: ξεχάστε τη δωρεάν εκπαίδευση, την κοινωνική ασφάλιση, την περίθαλψη και γενικά ό,τι ξέρατε ως κράτος πρόνοιας. Κάθε τέτοια δαπάνη βαρύνει επομένως την οικογένεια και το νέο.

Ιδιαίτερα η εκπαίδευση, που απαιτείται να διαθέτει ένας νέος για να βρει δουλειά, έχει γίνει πολύχρονη, πολυδάπανη και αποκλειστική ευθύνη του εργαζόμενου. Και όταν μετά από χρόνια σπουδών, πτυχίων, μάστερ, καταρτίσεων φτάσουν να βρουν δουλειά οι νέες, τότε τους λένε: «τώρα πρέπει να διαλέξετε ή καριέρα ή παιδιά». «Παγώστε τα ωάριά σας, απελευθερώστε την καριέρα σας» διαφημίζουν οικονομικά έντυπα, περιοδικά μόδας, περιοδικά λάιφ στάιλ και εταιρείες παροχής εμπορίου ιατρικών υπηρεσιών. Έτσι η γυναίκα στο σύγχρονο κόσμο βιώνει τη γυναικεία χειραφέτηση ως απάτη και μπούμερανγκ, ενώ καλείται να απαντήσει σε ηθικά διλλήματα και να ανταποκριθεί σε αντικρουόμενους ρόλους.

Ακόμα η σύγχρονη επιχείρηση, ιδιαίτερα του τομέα της υψηλής τεχνολογίας, απαιτεί από τον εργαζόμενο αποκλειστική αφοσίωση, απαιτεί όχι μόνο τη χειρωνακτική του δύναμη αλλά και την πνευματική. Έτσι η σύγχρονη εργασία προκαλεί στον εργαζόμενο σωματική, πνευματική και ψυχική καταπόνηση.

(Η εξαρτημένη Ελλάδα με τα μνημόνια της τρόικας ή των ‘‘γεφυρών των θεσμών’’ λεηλατείται πολλαπλώς από τους ‘‘εταίρους’’ της. Λεηλασία είναι και η φυγή των νέων της χώρας για πιο ισχυρές χώρες. Η χώρα χάνει και στερείται πολύτιμο ανθρώπινο δυναμικό και τα χρήματα που έχουν δαπανηθεί για την ανατροφή και την πολύχρονη και πολυδάπανη εκπαίδευσή τους. Από οικονομική οπτική πρόκειται για κλοπή κεφαλαίου.)

Η γέννηση λοιπόν ενός μωρού δεν είναι πια φυσική διαδικασία αλλά όλο και πιο συχνά οικονομική – εμπορευματική– ιατρική πράξη, υπακούοντας στους εμπορικούς κανόνες, στο νόμο της προσφοράς και της ζήτησης, στο νόμο του κέρδους. Έτσι βλέπουμε να φυτρώνουν σε φτωχές χώρες ‘‘εργοστάσια μωρών’’, όπως στη Νιγηρία, όπου έφηβες μένουν έγκλειστες σε ειδικά ιδρύματα-επιχειρήσεις μέχρι να γεννήσουν τα προς πώληση μωρά. Είναι επίσης γνωστό φαινόμενο η αγοραπωλησία μωρών, η ενοικίαση παρένθετων μητέρων και άλλες παρόμοιες εμπορικές πράξεις.

Ως συμπέρασμα θα λέγαμε τούτο: ο σύγχρονος αναπτυγμένος, μάλλον γερασμένος, καπιταλισμός καταστρέφει τη σωματική, πνευματική, ψυχική και κοινωνική υγεία του ανθρώπου ως το σημείο να μην μπορεί να αναπαράγει τον πληθυσμό του. Ενώ στις λιγότερο αναπτυγμένες παρατηρείται ένας νεανικός καπιταλισμός που δεν έχει προλάβει ακόμη να προκαλέσει τέτοιες φθορές. Στο βαθμό όμως που οι χώρες αυτές καπιταλιστικοποιούνται, τα φαινόμενα που έχουν παρατηρηθεί προηγουμένως στις πλούσιες χώρες κάνουν την εμφάνισή τους και σε αυτές. Με τη μετανάστευση από τις φτωχές χώρες προς τις καπιταλιστικά αναπτυγμένες, οι πρώτες χάνουν ανθρώπους και χρήματα που κερδίζουν οι δεύτερες, οι οποίες αρνούνται να τα καταβάλουν έχοντας οδηγήσει την αξία της εργατικής δύναμης κάτω από την αξία της. Επίσης η πίεση σε βάρος της εργασίας αυξάνεται και διαχέεται παγκόσμια.

Χρήστος Τσουκαλάς

πηγή: Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης, τ. 121